شهرستان درمیان در شرق استان خراسان‌جنوبی واقع شده و از شمال به شهرستان قاین، از جنوب به شهرستان سربیشه، از غرب به شهرستان بیرجند و از شرق به کشور افغانستان محدود می‌شود. این شهرستان 5861 کیلومتر‌مربع مساحت دارد و از سه بخش و شش دهستان تشکیل شده است.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه خراسان‌جنوبی،‌ مرکز این شهرستان شهر اسدیه است که در فاصله 100 کیلومتری شرق بیرجند و در موقعیت 32 درجه و 54 دقیقه و 49 ثانیه عرض شمالی و 60 درجه و 01 دقیقه و 45 ثانیه طول شرقی قرار دارد. آب و هوای این منطقه به کلی گرم و خشک، دارای نواحی کوهستانی با آب و هوای سرد و ناحیه جلگه‌ای با آب و هوای نیمه صحرایی است.

هر چه از غرب به شرق می‌رویم به درجه حرارت افزوده می‌شود. این شهرستان از نظر پوشش گیاهی در رده مرتعی بیابانی و نیمه بیابانی قرار گرفته و دارای 431 رشته قنات و سه رودخانه دائمی است.

گویش محلی این شهرستان از اقوام و طوایف مختلف فارس، بلوچ و عرب عنانی تشکیل شده است و زبان فارسی با لهجه بیرجندی و در پاره‌ای از روستاها چون نخاب، خلف و دره چرم با لهجه عربی و خیرآباد و اشک و شوراب با لهجه بلوچی صحبت می‌کنند. عمده سوغات شهرستان شامل زرشک، زعفران، عناب، توت خشک، کشک و نان محلی است.

طبس مسینا و مناطق اطراف آن در فاصله حدود 30 کیلومتری شرق شهر اسدیه از لحاظ تاریخی و باستان‌شناسی منطقه بسیار غنی است. وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود‌، قلاع مرتفع و مستحکمی در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند. بعدها نیز کم و بیش اهالی این شهرستان از نعمت آسایش کافی برخوردار نبوده و مورد تهاجم مغول‌ها و ترکمن‌ها و افغان‌ها قرار گرفته‌اند.  

بنای آرامگاه سلطان ابراهیم رضا را به دوره تیموری و به سلطان حسین بایسنقر نسبت می‌دهند. پلان این بنا به شکل چهار ضلعی است و فضای داخلی که بقعه در آن قرار گرفته به صورت مربع است. این محوطه دارای دیوارهای مرتفعی است که گنبدی بزرگ بر فراز آن ساخته شده است. ورودی این آرامگاه شامل یک پیش طاق و جلوخان ورودی است که پیش طاق با تزئینات گچبری زیبایی به طریقه گره به‌صورت مشبک و مجوف مزین شده است. از جمله مصالح بکار رفته در بنا می‌توان به آجر،گچ و آهک اشاره کرد. این بنا که در روستای آبگرم درمیان واقع شده به ثبت ملی رسیده است.

مسجد جامع هندوالان با شکوه‌ترین بنای تاریخی، مذهبی شهرستان درمیان است. مهمترین عناصر معماری آن سر در ورودی، صحن، گنبد خانه، شبستان ستون دار و محراب است. گنبد خانه مرکزی با استفاده از فیل‌پوشها و با مهارت بر روی فضای چهار ضلعی قرار گرفته است.

شبستان ستون‌دار در دو طرف گنبدخانه واقع شده و به وسیله طاق و تویزه به شیوه چهار ترک اجرا شده است. بنا از نظر تزئینات آجری بسیار متنوع بوده و این تزئینات شامل فیل‌پوشها، گوشواره ها، قابهای گچی، رسمی‌بندی محرابها و نحوه آجرچینی گنبدها است.

این اثر تاریخی در دوره شاهرخ تیموری در حدود سال 805 ه. ق ساخته شده و اکنون نیز به ثبت رسیده است. این بنا در شهر اسدیه روستای هندوالان واقع شده است.

به استناد کتیبة موجود بنیان اولیة این مسجد به سال 981 ه.ق مربوط می‌شود و بانی آن عمیدالملک محمد درخشی بوده است. بطور کلی فضاهای احداث شده در این مسجد شامل ایوان اصلی، شبستان و یک اتاق وسیع در جنب شبستان است.

محراب از اجزاء اصلی موجود در شبستان است، نقشه این مسجد با توجه به رفع نیازهای وقت طراحی شده و از الگوی خاصی تبعیت نمی‌کند.

مهمترین عناصر تزئینی به کار رفته در این اثر تاریخی عبارتند از؛ سقف محراب و تزئینات گچی چلیپایی در قسمت فوقانی آن، طاق نماهای بخش بالای محراب با طاقچه‌های کوتاه و تزئینات مقرنس و کاربندی در گوشه‌ها، طاق نماهای موجود در دیگر بخش‌های شبستان. همچنین تقارن موجود در اجزاء و عناصر معماری به کار رفته در شبستان بر زیبایی این اثر افزوده است.

اتاق وسیع موجود در شرق شبستان با استفاده از یک ستون قطور و به روش تاق و تویزه پوشیده شده و در این فضا طاقچه‌های کوچک و بزرگ در بدنة دیوار دیده می‌شود. در ساخت این مسجد از مصالحی چون سنگ، آجر، خشت خام و گچ استفاده شده است. به استناد قانون هر گونه دخل و تصرف در این مسجد و حریم آن بدون کسب مجوز کتبی از اداره کل میراث فرهنگی ممنوع است.

این بنا با قدمتی از زمان صفویه در روستای درخش ثبت ملی شده است.

در روستای فورگ از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان و در فاصله 90 کیلومتری شرق بیرجند و 10 کیلومتری شهر اسدیه واقع شده است. ساخت این قلعه در زمان نادر شاه توسط میرزا بقا خان حاکم منطقه شروع شد. پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند. مصالح به کار رفته در بنا سنگ، آجر، خشت، گچ، آهک و ساروج است. فضای داخلی قلعه از قسمت‌های مختلف مانند محل زندگی خدمه، اصطبل، انبار مهمات و... تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج‌های مدور احاطه شده‌اند. بالای حصار و برج‌ها کنگره‌دار است و منافذی جهت دیده‌بانی و دفاع در آن تعبیه شده است. دروازه اصلی در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک‌تر در ضلع شمالی آن قرار دارد. شاه‌نشین در بلندترین نقطه قرار دارد و فضاهایی از قبیل اصطبل، آب انبار، اتاق‌های ساخته شده در دو طبقه و مسجد را در بر دارد. این اثر تاریخی نیز ثبت ملی است.

قلعه کل حسن صباح یا دژ مؤمن‌آباد در نزدیکی روستای "تغندیک" شهرستان درمیان قرار دارد. این قلعه با ارزش‌ترین و مهم‌ترین قلعه اسماعیلیان در منطقه تاریخی قهستان و دومین مرکز دفاعی آنها پس از قلعه الموت است.

در غربی‌ترین بخش این قلعه بقایای معماری به صورت تل خاک بر فراز کوه قابل مشاهده است. این فضا به وسیله یک راهروی باریک با عرض حدود سه متر به بخش مرکزی منتهی می‌شود. بخش مرکزی نسبت به سایر قسمت‌های قلعه سالم‌ترمانده و بقایای معماری آن قابل تشخیص است. عناصر معماری این قسمت شامل راهروها، اتاق‌ها و تالارهای بزرگی است که از سنگ ساخته شده‌اند.

پوشش سقف اتاق‌های این قسمت به شکل قوس جناغی است. بخش سوم در شرق قلعه قرار دارد. در این قسمت حصار خارجی قلعه و تعدادی از برجها قابل تشخیص است. در سطح قلعه تعداد زیادی از آجرهای منقوش با نقوش حیوانی و گیاهی پراکنده است. این آجرها به شکل مربع، مستطیل و شش ضلعی هستند که برای تزئین بخش‌های مختلف قلعه استفاده شده‌اند.

در سطح قلعه قطعه سفال‌های پراکنده از نوع سفال‌های لعابدار اسلامی به رنگ‌های فیروزه‌ای، آبی، سبز، زرد و نیز سفال‌هایی با نقوش قالب زده مشاهده می‌شوند. قلعه کل حسن صباح هم ثبت ملی شده است.

قلعه اسدیه نیز در مرکز شهراسدیه بنایی حکومتی بوده است. این بنا که به لحاظ نقشه و فرم ساخت با داشتن چهار برج در چهار گوشه علاوه بر عملکرد مسکونی، عملکرد دفاعی نیز داشته، از بناهای ساخته شده در دوره قاجار به شمار می‌رود. در ضلع شمالی این بنا باغ بزرگی وجود داشته که اکنون به پارک تبدیل شده است.

ضلع جنوبی بنا دارای یک طبقه و ضلع شمالی دارای دو طبقه است که طبقه فوقانی با معماری اشرافی تر محل سکونت حاکم و طبقه پایین به عنوان انبار و محل سکونت خدمه استفاده می‌شده است. طبقه دوم مشرف به باغ دارای ایوانی است با پوشش مسطح و چوبی که دو ستون چهار ضلعی با سر ستون‌های تزئینی، طاق ایوان را حمل می‌کند.

قلعه درخش با نقشه چهار ضلعی ساخته شده و ورودی اصلی در ضلع جنوبی آن واقع شده است. این بنا دارای شش برج مدور است که در اضلاع جنوبی، غربی و شمالی قرار دارند.

ورودی در ضلع جنوبی است و پس از آن فضای هشتی قرار گرفته که دارای پوشش گنبدی از نوع عرقچین است. از دیگر فضاهای موجود در این ضلع باید به راهرو ارتباطی، اتاق‌های متعدد و مطبخ و هیزم‌دان اشاره کرد. قلعة درخش دارای دو حیاط مرتبط با یکدیگر است. فضای هشتی توسط یک راهرو به حیاط اول منتهی می‌شود که فضاهای اصلی قلعه در اطراف این حیاط شکل گرفته‌اند. از جمله دو اتاق سه دری که در اضلاع شرقی و غربی حیاط قرار گرفته‌اند. از تزئینات موجود در این اتاق‌ها باید به شومینه و طاق نماها اشاره کرد. در اطراف حیاط اول طاق نماهایی با قوس جناغی و هلالی دیده می‌شود.

برای پوشش فضاهای این قلعه از گنبد عرچین، تخت و کلیل استفاده شده است. این بنا نیز جنبه دفاعی و مسکونی داشته و محل زندگی حاکمان این منطقه بوده است. در حیاط دوم اتاقی در گوشه شمال غربی آن وجود داشته که به فضای برج منتهی می‌شده است.

این اثر تاریخی نیز ثبت ملی است و به استناد قانون هرگونه دخل و تصرف در این اثر و حریم آن بدون کسب مجوز کتبی از اداره کل میراث فرهنگی ممنوع است.

قلعه طبس مسینا در حاشیه شرقی شهر طبس‌مسینا قرار دارد. نقشه قلعه به شکل دایره است و دارای حصار و برج‌های متعدد است. دور تا دور قلعه را خندقی فرا گرفته و در قسمت ورودی، برجی بزرگ که در حال حاضر 11 متر ارتفاع و بیش از 15 متر قطر دارد، باقی‌مانده است.

با وجود آسیب‌ها و صدماتی که به این قلعه وارد آمده هنوز 15 برج از مجموع برج‌های آن قابل مشاهده است. با توجه به پلان مدور قلعه احتمال می‌رود، این اثر متعلق به قبل از اسلام باشد که در دوره اسلامی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

وجود تپه‌های باستانی متعلق به دوره‌های تاریخی(احتمالاً اشکانی) در حاشیه این شهر، احتمال تعلق طبس‌ مسینا را به دوره‌های قبل از اسلام تقویت می‌کند. طبس‌ مسینا شهری است بسیار کهن و تاریخی که در اکثر متون جغرافیایی قرون اولیه اسلامی، نام آن ذکر شده است مصالح بکار رفته در بنای قلعه طبس خشت و گل است.

قلعه مسلمانان گرسک در یک کیلومتری شرق روستای گرسک از توابع بخش گزیک شهرستان درمیان بر فراز قله‌ای به نام قله قوچان در رشته کوه شیخ عبدا... قرار دارد. قلعه مذکور از جمله قلاع کوهستانی است که با تبعیت از شکل ناهمواری‌های کوه و با نقشه نامنظم ساخته شده و دارای بخش‌های مختلفی از جمله حصار، آّب‌انبار، برج‌ها، بند، مسیرهای ورودی، کوه آجرپزی و … است.

این قلعه با مصالح سنگ و آجر و ملات گچ ساخته شده و با توجه به شواهد تاریخی - فرهنگی موجود از قلاع اسماعیلیه و مربوط به دوره سلجوقی است.

آسبادهای طبس مسینا در داخل شهر طبس‌مسینا از توابع شهرستان درمیان قرار دارد. شرایط دشوار طبیعی مناطق بیابانی و حاشیه کویر ایران باعث شده تا مردم حاشیه کویر از ابتکار و خلاقیت‌های خود استفاده کرده و با حداکثر بهره‌گیری از عوامل و شرایط طبیعی، آن را در اختیار خود درآورند. آسبادها از جمله این خلاقیت‌ها هستند که در اکثر مناطق جنوب خراسان بخصوص مناطقی که تحت تاثیر بادهای 120 روزه سیستان هستند به چشم می‌خورند، در تعریف آسبادها می‌توان گفت آسباد یک سازه معماری است که با استفاده از انرژی باد گندم را به آرد تبدیل می‌کند.

آسبادهای طبس‌ مسینا در دو طبقه ساخته شده‌اند. طبقه همکف شامل؛ فضایی محدود برای نگهداری آرد و انباشت گندم است. که به وسیله یک رشته پلکان به طبقه فوقانی منتهی می‌شود. طبقه دوم نیز از سه جهت با دیوارهای خشت و گلی محصور شده و ضلعی که باد وارد بنا می‌شود فاقد دیوار است. پرده‌های چوبی که به یک محور عمودی متصل هستند در اثر وزش باد به گردش در آمده و باعث چرخش محور و در انتها سنگ آسیاب می‌شوند. بنای این آسبادها با مصالح خشت و گل ساخته شده است و به دوره قاجاریه تعلق دارد.

خانه عبدالله خان رفیعی یکی از بزرگترین خانه‌های تاریخی روستای درمیان که در گذشته دارای بخش‌های متعددی چون باغ اختصاصی، عمارت اندرونی، اصطبل و … بوده است. اجزای معماری این خانه همچون خانه‌های سنتی عبارت است از سردر ورودی، دالان ارتباطی، حیاط مرکزی، مطبخ، اتاق‌ها و دالان‌های متعدد که در اطراف این حیاط شکل گرفته‌اند. اضلاع شرقی و غربی و اضلاع شمالی و جنوبی در دو طرف حیاط، مشابه هم هستند.

در اضلاع شمالی و جنوبی اتاق شاه‌نشین تزئینات گچ‌بری وجود دارد. از تزئینات جالب توجه در این اثر باید به تزئینات گچ‌بری و در و پنجره‌های ارسی آن اشاره کرد. از انواع پوشش‌های بکار رفته در این اثر باید به سقف‌های گنبدی و خنچه‌پوش اشاره کرد. این خانه از دوره افشاریه تا قاجار قابل تاریخ‌گذاری است.

خانه رفیعی "پستخانه درمیان" نیز در داخل بافت تاریخی روستای درمیان قرار دارد و به شیوه معماری درون گرا، در دو طبقه ساخته شده است. سر در ورودی، هشتی، دالان ارتباطی، حیاط مرکزی، اتاق‌های متعدد، مطبخ، انباری و زیرزمین از جمله عناصر معماری آن است.

در طبقه فوقانی ضلع جنوبی بنا، اتاق سه دری وجود دارد که به روش خنچه‌پوش مسقف شده که در واقع اتاق شاه‌نشین است و به لحاظ تزئینات از عناصر مهم این اثر است. از جمله تزئینات بکار رفته در این بنا، می‌توان به تزئینات گچ‌بری حاشیه اتاق‌ها و طاق نماها، تزئینات مقرنس کاری، اتاق‌های مرکزی طبقه فوقانی، بخاری‌های دیواری با تزئینات مجوف، پنجره‌ها و درهای(ارسی)، درهای چوبی زیبای گنجه‌های اتاق شاه‌نشین اشاره کرد. سقف اتاق‌های طبقه فوقانی تیرپوش هستند و فاصله بین تیرها به وسیله قطعات چوبی هم اندازه که دارای تزئینات مختصری هستند پوشانده شده‌اند. کاربری اولیه این بنا مسکونی بوده ولی بعداً از آن به عنوان پستخانه استفاده می شده است. ساخت این بنا را به دوره افشاریه نسبت می‌دهند.

از دیگر مناطق گردشگری، روستای درمیان می‌توان به درخت کهنسال دوشینگان اشاره کرد که قدمتی در حدود 700 تا 750 سال دارد درون این درخت به صورتی است که شخص می‌تواند در آن جا گیرد و قطر آن حدود چهار متر است.

این درخت همه ساله پذیرای گردشگران زیادی است.